ЦААЗЫН ЯЛ БАЙХ ЁСТОЙ... ГЭВЧ...

Монгол Улсад цаазын ял хэрэгтэй юу. Нийгэм өнөөдөр энэ асуултаас болж хоёр хуваагдчихаад байна. Гэхдээ хүмүүсийн ихэнхэд нь манайд энэ төрлийн ял хэрэгждэг эсэх талаарх мэдээлэл байдаггүй аж.

Энэ тухай товч мэдээлэл өгөхөд, Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдоржийн санаачилгаар Монгол Улс 2012 оноос хойш цаазаар авах ялыг гүйцэтгэхээс түдгэлзсэн. Улмаар 2015 оны арванхоёрдугаар сард нэг мөр баталж, 2017 оны долоодугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлсэн Эрүүгийн хуулийн шинэчилсэн найруулгад цаазаар авах ялыг, ялын төрлөөс албан ёсоор хассан байна. Ингээд манай улс энэ оноос цаазын ялгүй улсын тоонд албан ёсоор орсон билээ. Тэгвэл энэ хэр зөв алхам байв. Цаазын ялгүй болсноороо бид урагш алхав уу, эсвэл алдав уу. Үүнийг дүгнэхийн тулд хэд хэдэн байдлаар судалгаа хийх шаардлагатай ажээ.

Түүхэн баримтаас харахад, Монгол Улсад 1921, 1953 онд цаазаар авах ялыг хүчингүй болгож байжээ. Гэхдээ энэ ял зайлшгүй байх ёстой гэж үзсэн тул удаа дараа сэргээсээр өнөөг хүрсэн байна. Харин энэ ялыг 18 нас хүрээгүй хүүхэд, эмэгтэйчүүд, 60-аас дээш насны эрэгтэйчүүдэд оноохыг хуулиар хориглосон байж.

Мөн энэ ялыг 2012 онд түдгэлзүүлэхээс өмнө долоон төрлийн гэмт хэрэгт цааз оноодог байсан.Үүнд, төр нийгмийн зүтгэлтний амь биед халдах, хорлон сүйтгэх, хүндрүүлэх нөхцөл байдалтайгаар бусдыг санаатай алах, онц хүндрүүлэх нөхцөл байдалтайгаар хүчирхийлэх, зандалчлах, геноцид үйлдэх, терроризм үйлдэх гэсэн гэмт хэрэг орно.

Өөрөөр хэлбэл, 2012 оноос өмнө бусдын амь насыг санаатай бүрэлгэсэн, бага балчир охидыг хүчирхийлж, ёс бусаар бэлгийн хүслээ хангасан этгээдүүд цаазын ял авдаг байв. 

Гэхдээ судлаачид, хүний эрхийн төлөө тэмцэгчид энэ сэдэв дээр цаг ямагт сөргөлдсөн байр сууриас ханддаг. Зарим нь хэн нэгэн санаатайгаар бусдын аминд хүрч буй нь хамгийн жигшүүр.т гэмт хэрэг. Тиймээс олон нийтийн цаашдын аюулгүй байдлыг харгалзан алах ял оноох ёстой гэдэг бол нөгөө хэсэг нь үүнийг хүмүүн бус шийдвэр гэцгээдэг.

МОНГОЛД ЦААЗЫН ЯЛ ЗАЙЛШГҮЙ ХЭРЭГТЭЙ

Нэгэн жишээ, 2016 оны гуравдугаар сарын 6-нд, Сүхбаатар дүүргийн 11 дүгээр хороонд байрлах орон сууцын нэг давхарт байдаг гутал засварын газар нас барсан хүн байна гэсэн мэдээлэл цагдаагийн байгууллагад ирсэн байна. Дуудлагын дагуу тус дүүргийн цагдаагийн алба хаагчид очиж шалгасан аж. Ингэхэд Чингэлтэй дүүргийн 15 дугаар хороонд оршин суух, 49 настай, эмэгтэй Н гэгчийг онц хэрцгийгээр тамлаж, амь насыг нь хөнөөгөөд, шуудайд хийж хаясан байжээ. Хэрэгтнийг ч шууд баривчилсан ба тэрбээр талийгаачийг хардсаны улмаас хөнөөсөн, үүндээ гэмшихгүй байна гэдгээ хэлжээ. Шүүхээс түүнд 17 жилийн ял оноожээ.

Дараагийн жишээ, 2015 оны хоёрдугаар сарын 5-нд, 22 настай иргэн М "УНЗ 22-17” улсын дугаартай "Toyota will” маркийн хувийн машинаараа таксинд явах гэж гэрээсээ гарчээ. Харамсалтай нь М-ын цогцсыг СХД-ийн XXVI хороо, Улаанчулуутын хогийн цэгийн ойролцоогоос зургааны өдрийн 04-05 цагийн орчим олсон байна. Гэмт хэрэгтэн хохирогчийн хоолой руу хэд хэдэн удаа хутгалж, нүүрийг нь танихын эцэсгүй болгож зэрэмдэглэж, амийг нь зэрлэгээр хөнөөгөөд цогцсыг орхин машиныг нь авч зугтжээ. Мэдээж хэрэгтэн баригдсан ч өнөөг хүртэл амьд сэрүүн байгаа. Харин хүүгээ алдсан гэр бүлийнхний гомдол тасраагүй.

Гутгаар жишээ, 2015 оны арваннэгдүгээр сарын 28-ны өдөр Баянгол дүүргийн нутаг дэвсгэрт VI бичил хорооллын 19 дүгээр байрны орчимд 19 настай залууг 26 удаа хутгалж, онц хэрцгийгээр хөнөөсөн хэрэг гарсан. Амиа алдсан П нь ШУТИС-ийн оюутан бөгөөд ээжтэйгээ хоёулхнаа амьдардаг байсан юм. Тэрээр хичээлийнхээ хажуугаар гар утас зардаг байсан бөгөөд түүнийг Архангай аймгийн харьяат Б гэгч гар утсыг нь худалдаж авна хэмээн "Приус" автомашиндаа суулган авч яваад, бичлийн орчимд машин дотроо 26 удаа хутгалж, түүгээр ч зогсохгүй хурууг нь тасалж, онц хэрцгийгээр амийг нь хохироосон байдаг. Хэрэгтэн этгээд хүн алснаа хүлээн зөвшөөрсөн ч цагаатгажээ.

Энэ бол хүний амийг зориуд, төлөвлөж, санаатайгаар бүрэлгэсэн хэргүүд. Хэрэгтнүүд нь харин өнөөг хүртэл амьд байгаа. Зарим нь бүр цагааджээ. Хүний аминд санамсаргүйгээр хүрэх тохиолдол байдаг ч санаатайгаар ална гэдэг байж болшгүй гэм нүгэл. Иймд цаазын ял байх ёстой гэдэг дээр маш олон хүн санал нэгддэг.

Мөн сүүлийн өдрүүдэд дандаа бага балчир, нялх хүүхдүүд, бүр ой зургаахан сартай охиныг хүчирхийлсэн хэргүүд шилээ даран ил болж байна. Үүнийг үйлдсэн гэмт этгээдүүд зүй ёсоор насыг барна гэвэл хэтэрхий шударга бус мэт. Хэрвээ Монгол Улс цаазын ялаас татгалзаагүй бол хүчирхийлэгч нар зохих ялаа үүрсэн байх ёстой. Харин одоо тэд дээрх алуурчдын адил амьд сэрүүн байгаа.

Хэдийгээр цаазын ял нь хүмүүнлэг бус гэгдэж байгаа ч хөл дээрээ ч бат зогсож амжаагүй, сүүн шүд нь ч ургаж гүйцээгүй, хөхнөөсөө гараагүй нялх хүүхдийг хүчирхийлсэн этгээдийг өмөөрөх арга даанч байхгүй. Тиймээс Монгол Улс цөөхөн хүн амаа хямгатай, айх аюулгүй байлгахын тулд цаазын ялыг зайлшгүй бий болгох ёстой.

МОНГОЛД ЦААЗЫН ЯЛ ХЭРЭГГҮЙ

Монгол Улсын Үндсэн хуульд хүн амьд явах эрхтэй, хамгаалуулах эрхтэй хэмээн заажээ.Нөгөөтээгүүр цаазаар авах ял байснаар гэмт хэрэг буурдаггүй гэж хүний эрхийн байгууллагынхан үзсэн байна.

Өнөөдөр дэлхийн 129 орон цаазаар авах ялыг хуулиар халжээ. Үүнээс 89 орон цаазаар авах ялыг бүрэн цуцалж, 10 орон дайны гэмт хэргээс бусад тохиолдолд оноохыг хориглож, 30 орон практикт хэрэглэхээ зогсоож сүүлийн 10 гаруй жил ийм ял гүйцэтгээгүй ажээ. Иран, АНУ зэрэг 68 орон цаазаар авах ялыг хэрэглэсээр байгаа ч зарим нь ялын дээд хэмжээ оноох хэргийн тоог бууруулжээ. Харин БНХАУ цаазын ял гүйцэтгэдэг тоогоороо дэлхийд тэргүүлж явна.

Монголын хувьд Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж бүрэн эрхийнхээ хугацаанд цаазаар авах ялыг хэрэгжүүлэхийг түдгэлзүүлж байгаагаа УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан дээр албан ёсоор мэдэгдсэн юм. Энэ мэдэгдэл Ази тивд ч томоохон дэвшил авчирсан гэдгийг НҮБ-аас үнэлээд буй. Монгол Улс сүүлийн зургаан жилд цаазын ял гүйцэтгээгүй гэдгээрээ тун сайн үнэлгээ авсан гэнэ. Хэдийгээр энэ ялын гүйцэтгэл улсын нууцад хамаардаг ч Монголд 1965-2005 оны хооронд 806 хүнд цаазын ял ногдуулсан гэсэн судалгаа байдаг. Харин түүнээс хойших мэдээлэл алга.

Гэхдээ манай улсад байсан цаазын ял маш ээдрээтэй гэдгийг олон улсын судалгааны байгууллагууд тайландаа дурдсан байх юм. Тухайлбал, хүний эрхийн Эмнести интернэшнлийн судлаачид дараах байдлаар дүгнэжээ.

Нэн түрүүнд, цаазаар авах ял гэмт хэргийн гаралтыг бууруулдаггүй. Нийгэм оюун санааны хувьд доройтолд орсон нөхцөлд гэмт хэргийн гаралт нэмэгдэж, эрүүгийн нөхцөл байдал хүндэрдэг. Иймд төр иргэнээ хамгаалж чадаагүйн төлөө, гэмт хэргийг бууруулахад оновчтой бодлого үйл ажиллагаа явуулаагүй байж бусдын амь насыг хороох нь байж болшгүй явдал. Өөрөөр хэлбэл, Монголын өнөөгийн нийгэм хүмүүст маш их дарамт, стрессийг авчирч байгаа нь үнэн.

Хоёрдугаарт, Монголд цаазаар авах ялаар шийтгэгдсэн хүмүүсийн олонх нь мөнгөгүйн улмаас хуулийн зохих хамгаалалтыг бүрэн авч чадаагүй ядуу дорой хүмүүс байдаг аж. Мөн манай улсад хөдөлшгүй баримтаар хүний гэм бурууг бүрэн тогтоож чадахгүй байна гэж олон улсын байгууллагын шинжээчид үзсэн байна. Гэрчийн мэдүүлэг бүрэн нотолгоо биш тул хэн нэгнийг хэлмэгдүүлэх нөхцөл маш их байгаа гэнэ. Тэгээд ч манай улсын баримт бүрдүүлэх, нотолгоо цуглуулах арга ихэд хуучирсан гэдгийг гаднынхан хэлж байгаа.

Гуравдугаарт, шүүхийн алдаатай шийдвэр хэн нэгнийг хэлмэгдүүлж, улмаар гэм хийгээгүй ч цаазын тавцанд аваачих магадлал их. Бодит жишээ ч бий. Хууль дээдлэх зарчимд тулгуурласан хамгийн боловсронгуй хуулийн тогтолцоо ч гэсэн хууль зүйн алдаанаас ангид байж чаддаггүй. Эмнести Интернэшнлийн тайлангийн хамгийн төгсгөлд байгаа хэсэг үнэхээр анхаарал татах аж.

Тодруулбал, Монголд цаазын ажиллагаа нууц байдалд явагддаг. Ялтныг хэзээ, хаана, хэрхэн хороосныг хэн ч мэддэггүй. Бүр өнөөг хүртэл манай улсад хүнийг хэрхэн цаазалдгийг хэн ч хэлж мэдэхгүй байх. Цаазлуулсан хүний цогцсыг ч ар гэрийнхэнд нь өгдөггүй тул хүний эрхийн байгууллагууд үүнийг тодорхой болгохыг шаарддаг.